Hòa giải tranh chấp đất đai là một trong những bước quan trọng, bắt buộc trước khi các bên có thể khởi kiện ra Tòa án để giải quyết tranh chấp. Trong thực tế, các mâu thuẫn liên quan đến ranh giới, quyền sử dụng hoặc quyền lợi về đất đai giữa cá nhân, hộ gia đình hay tổ chức xảy ra khá phổ biến. Việc hòa giải không chỉ giúp giảm tải cho cơ quan xét xử mà còn góp phần duy trì tình làng nghĩa xóm, giữ gìn mối quan hệ cộng đồng và tránh những căng thẳng, xung đột kéo dài.
Bài viết dưới đây của Luật Online sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về trình tự, thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai theo quy định pháp luật hiện hành, cũng như những vấn đề cần lưu ý để quá trình hòa giải tranh chấp đất đai được thực hiện hiệu quả và đúng quy định.
Hòa giải tranh chấp đất đai được hiểu như thế nào?
Hòa giải tranh chấp đất đai có thể được hiểu là quá trình các bên có mâu thuẫn, tranh chấp về quyền sử dụng đất ngồi lại cùng nhau, dưới sự hướng dẫn hoặc chủ trì của cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân có thẩm quyền, nhằm trao đổi, thương lượng và tìm ra phương án thống nhất để giải quyết tranh chấp một cách tự nguyện, trên tinh thần tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của nhau.
Mục đích của hòa giải tranh chấp đất đai không chỉ là giải quyết mâu thuẫn về quyền sử dụng đất, mà còn góp phần duy trì tình làng nghĩa xóm, giảm bớt khiếu kiện kéo dài, tiết kiệm thời gian và chi phí cho người dân.
Nói cách khác, hòa giải tranh chấp đất đai là bước quan trọng, giúp các bên có cơ hội tự thống nhất và giải quyết vấn đề một cách ổn thỏa, trước khi phải nhờ đến các cơ quan tài phán như Tòa án nhân dân hoặc cơ quan hành chính Nhà nước.
Các hình thức hòa giải tranh chấp đất đai
Hòa giải tranh chấp đất đai theo quy định tại Điều 235 Luật Đất đai năm 2024, được thực hiện theo 02 hình thức như sau:
(i) Hòa giải tự nguyện giữa các bên: Nhà nước khuyến khích các bên tranh chấp đất đai tự hòa giải, hòa giải ở cơ sở theo quy định của pháp luật về hòa giải ở cơ sở, hòa giải theo quy định của pháp luật về hòa giải thương mại hoặc cơ chế hòa giải khác theo quy định của pháp luật.
(ii) Hòa giải bắt buộc tại UBND cấp xã: Trước khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai, các bên tranh chấp phải thực hiện hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp.
Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai bao gồm những ai?
Căn cứ theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều 235 Luật Đất đai năm 2024 và điểm e khoản 1 Điều 17 Nghị định 151/2025/NĐ-CP, hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai do Chủ tịch UBND cấp xã thành lập bao gồm:
→ Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã là Chủ tịch Hội đồng
→ Đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã, công chức làm công tác địa chính, người sinh sống lâu năm biết rõ về nguồn gốc và quá trình sử dụng đối với thửa đất tranh chấp (nếu có)
→ Cơ quan có chức năng quản lý đất đai cấp xã
→ Tùy từng trường hợp cụ thể, có thể mời người đại diện cộng đồng dân cư; người có uy tín trong dòng họ ở nơi sinh sống, nơi làm việc; người có trình độ pháp lý, có kiến thức xã hội; già làng, chức sắc tôn giáo, người biết rõ vụ, việc, công chức Tư pháp – hộ tịch cấp xã; đại diện Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cấp xã; cá nhân, tổ chức khác có liên quan tham gia Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai.
Thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai
Căn cứ theo quy định Điều 235 Luật Đất đai 2024 và Điều 105 Nghị định 102/2024/NĐ-CP, thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai được thực hiện theo trình tự như sau:
Bước 1: Nộp đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai
Người có yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai nộp đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai và các tài liệu khác có liên quan đến việc giải quyết tranh chấp đất đai đó tại UBND cấp xã nơi có đất để tiến hành thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai.
Bước 2: Tiếp nhận, thụ lý yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai
Sau khi tiếp nhận đơn yêu cầu hoà giải tranh chấp đất đai, trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được đơn, UBND cấp xã phải thông báo bằng văn bản cho các bên tranh chấp đất đai và Văn phòng đăng ký đất đai hoặc Chi nhánh Văn phòng đăng ký đất đai nơi có đất tranh chấp về việc thụ lý đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai, trường hợp không thụ lý thì phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do.
Bước 3: Thẩm tra, xác minh yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai
Sau khi tiếp nhận và thụ lý đơn yêu cầu hoà giải tranh chấp đất đai, UBND cấp xã tiến hành thẩm tra, xác minh nguyên nhân phát sinh tranh chấp đất đai, thu thập giấy tờ, tài liệu có liên quan do các bên cung cấp về nguồn gốc đất, quá trình sử dụng đất và hiện trạng sử dụng đất.
Bước 4: Thành lập hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai
Chủ tịch UBND cấp xã thành lập hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai để thực hiện hòa giải tranh chấp đất đai. Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai bao gồm các thành viên như quy định tại mục 3 nêu trên.
Bước 5: Tổ chức cuộc họp hòa giải tranh chấp đất đai
Cuộc họp hòa giải tranh chấp đất đai phải có sự tham gia của các bên tranh chấp, thành viên Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Việc hòa giải chỉ được tiến hành khi các bên tranh chấp đều có mặt. Trường hợp một trong các bên tranh chấp vắng mặt đến lần thứ hai thì được coi là việc hòa giải không thành.
Bước 6: Lập biên bản ghi kết quả hòa giải tranh chấp đất đai
Sau khi thực hiện việc đối thoại, hòa giải, xem xét các giấy tờ liên quan đến đất đai, Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai tiến hành lập biên bản ghi kết quả hòa giải tranh chấp đất đai.
Kết quả hòa giải tranh chấp đất đai phải được lập thành biên bản, gồm các nội dung: thời gian, địa điểm tiến hành hòa giải; thành phần tham dự hòa giải; tóm tắt nội dung tranh chấp thể hiện rõ về nguồn gốc, thời điểm sử dụng đất đang tranh chấp, nguyên nhân phát sinh tranh chấp theo kết quả xác minh; ý kiến của Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai; những nội dung đã được các bên tranh chấp thỏa thuận, không thỏa thuận.
Biên bản hòa giải phải có chữ ký của Chủ tịch Hội đồng, các bên tham gia hòa giải tranh chấp đất đai, trường hợp biên bản gồm nhiều trang thì phải ký vào từng trang biên bản, đóng dấu xác nhận hòa giải thành hoặc hòa giải không thành của UBND cấp xã và gửi ngay cho các bên tham gia hòa giải tranh chấp đất đai, đồng thời lưu tại UBND cấp xã.
Trường hợp hòa giải không thành mà một hoặc các bên tham gia hòa giải tranh chấp đất đai không ký vào biên bản thì Chủ tịch Hội đồng, các thành viên tham gia hòa giải tranh chấp đất đai phải ký vào biên bản, đóng dấu của UBND cấp xã và gửi cho các bên tranh chấp.
Bước 7: Mở lại cuộc họp hòa giải tranh chấp đất đai (nếu có)
Trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày lập biên bản hòa giải thành mà các bên tranh chấp có ý kiến bằng văn bản khác với nội dung đã thống nhất trong biên bản hòa giải thành thì Chủ tịch UBND cấp xã tổ chức lại cuộc họp Hội đồng hòa giải để xem xét, giải quyết đối với ý kiến bổ sung và phải lập biên bản hòa giải thành hoặc không thành.
Bước 8: Hướng dẫn hướng giải quyết tiếp theo (trong trường hợp hòa giải không thành)
Trường hợp hòa giải không thành thì UBND cấp xã hướng dẫn các bên tranh chấp gửi đơn đến cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp tiếp theo.
Một số lưu ý khi thực hiện thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai
Thứ nhất, người có yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai nên chuẩn bị đầy đủ giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất như: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, giấy tờ mua bán, thừa kế, biên bản mốc giới, bản đồ thửa đất… Việc cung cấp tài liệu rõ ràng sẽ giúp hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai và các bên dễ dàng xác định nguyên nhân, nguồn gốc tranh chấp, từ đó đưa ra phương án hợp lý.
Thứ hai, hòa giải tranh chấp đất đai là quá trình thương lượng, vì vậy sự tôn trọng, lắng nghe, thiện chí là yếu tố then chốt giúp các bên đạt được thống nhất. Nếu chỉ khăng khăng giữ quan điểm cá nhân, việc hòa giải thường thất bại, dẫn đến tranh chấp kéo dài và phải đưa ra Tòa án.
Thứ ba, kết quả hòa giải tranh chấp đất đai (dù hòa giải thành hay không thành) đều phải được lập thành biên bản, có chữ ký của các bên và xác nhận của UBND cấp xã. Biên bản hòa giải này là căn cứ quan trọng nếu vụ việc được chuyển lên Tòa án hoặc cơ quan hành chính cấp trên để giải quyết tiếp theo.
Thứ tư, việc hòa giải tranh chấp đất đai tại UBND cấp xã phải được thực hiện trong thời hạn không quá 30 ngày kể từ ngày nhận được đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai.
Thứ năm, đối với trường hợp hòa giải thành và có thay đổi hiện trạng về ranh giới, diện tích, người sử dụng đất thì trong thời hạn 30 ngày làm việc kể từ ngày nhận được văn bản công nhận kết quả hòa giải thành, các bên tham gia hòa giải phải gửi văn bản công nhận kết quả hòa giải thành đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền để thực hiện việc đăng ký, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất theo quy định.
Trên đây là toàn bộ nội dung liên quan đến Thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai. Hòa giải tranh chấp đất đai là một thủ tục quan trọng, vừa mang ý nghĩa pháp lý, vừa thể hiện tinh thần đoàn kết, tôn trọng và hợp tác giữa các bên trong cộng đồng. Việc nắm rõ quy trình, chuẩn bị kỹ hồ sơ và tham gia với thái độ thiện chí sẽ giúp quá trình hòa giải diễn ra thuận lợi, góp phần giải quyết mâu thuẫn một cách ổn thỏa, tránh kéo dài và giảm thiểu chi phí, thời gian cho người dân.
Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc giải quyết tranh chấp đất đai hoặc cần được tư vấn cụ thể về thủ tục hòa giải, đừng ngần ngại để lại câu hỏi hoặc thông tin liên hệ dưới phần bình luận. Luật Online sẽ hỗ trợ, giải đáp chi tiết và hướng dẫn tận tình để giúp bạn hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ cũng như các bước thực hiện đúng theo quy định pháp luật.
