Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐTP, trong đó quy định chi tiết cách hiểu, phạm vi và cách áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự năm 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2017). Nghị quyết này giúp khắc phục những vướng mắc trong thực tiễn xét xử, đồng thời tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để Tòa án có thể lượng hình phù hợp, bảo đảm nguyên tắc xử lý công bằng và nghiêm khắc đối với người phạm tội.
Vậy các tình tiết tăng nặngtrách nhiệm hình sự theo Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP được quy định như thế nào? Hãy cùng LuậtOnline tìm hiểu trong bài viết dưới đây.
Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là gì?
Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là những yếu tố được pháp luật quy định, thể hiện mức độ nguy hiểm cao hơn của hành vi phạm tội hoặc nhân thân người phạm tội, làm căn cứ để Tòa án xem xét áp dụng hình phạt nghiêm khắc hơn so với trường hợp thông thường.
Mục đích của việc quy định tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là nhằm bảo đảm tính công bằng, nghiêm minh và hiệu quả trong việc xử lý tội phạm. Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản của pháp luật hình sự, thể hiện rõ quan điểm của Nhà nước trong việc phân hóa trách nhiệm hình sự phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội và nhân thân người phạm tội.
>>>> Xem thêm: Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP.
Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP
Căn cứ theo quy định tại khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 và Điều 4 Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐTP, các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự bao gồm:
(i) Phạm tội có tổ chức
– Tình tiết tăng nặng phạm tội có tổ chức là hình thức đồng phạm có sự câu kết chặt chẽ và phân công, sắp đặt vai trò của những người cùng thực hiện tội phạm.
– Trường hợp xác định là phạm tội có tổ chức thì phải áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự này đối với tất cả những người cùng thực hiện tội phạm (người tổ chức, người thực hành, người xúi giục, người giúp sức).
– Khi áp dụng tình tiết tăng nặng này thì mức độ tăng nặng trách nhiệm hình sự phụ thuộc vào quy mô tổ chức, vai trò của từng người trong việc tham gia hành vi phạm tội.
(ii) Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp
Tình tiết tăng nặng phạm tội có tính chất chuyên nghiệp là trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội từ 05 lần trở lên (không phân biệt đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự hay chưa bị truy cứu trách nhiệm hình sự, mà chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc chưa được xóa án tích) và người phạm tội lấy khoản lợi bất chính thu được từ việc phạm tội làm nguồn thu nhập.
(iii) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội
Tình tiết tăng nặng lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội được hiểu là việc người có chức vụ, quyền hạn dựa vào chức vụ, quyền hạn được giao để cố ý làm trái, không làm hoặc làm không đúng quy định của pháp luật.
(iv) Phạm tội có tính chất côn đồ
Tình tiết tăng nặng phạm tội có tính chất côn đồ là trường hợp người phạm tội có thái độ coi thường pháp luật, thường xuyên gây rối an ninh trật tự, sẵn sàng dùng vũ lực, có hành vi hung hãn coi thường tính mạng, sức khỏe của người khác một cách vô cớ hoặc do bộc phát hoặc vì lý do nhỏ nhặt sẵn sàng dùng vũ lực hoặc thường xuyên thực hiện hành vi uy hiếp người khác phải khuất phục mình.
(v) Phạm tội vì động cơ đê hèn
Tình tiết tăng nặng phạm tội vì động cơ đê hèn là trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội để trả thù hoặc phạm tội để trốn tránh trách nhiệm của bản thân; phạm tội đối với người mà mình mang ơn hoặc những hành vi phạm tội khác thể hiện sự bội bạc, phản trắc.
(vi) Cố tình thực hiện tội phạm đến cùng
– Cố tình thực hiện tội phạm đến cùng là tình tiết tăng nặng mà trong đó người phạm tội quyết tâm thực hiện bằng được ý định phạm tội và hành vi phạm tội, mặc dù có sự can ngăn của người khác hoặc có những trở ngại khác trong quá trình thực hiện tội phạm.
– Cũng có thể áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự này nếu mục đích của người phạm tội không đạt nhưng chứng minh được người phạm tội tìm mọi cách để thực hiện được tội phạm hoặc đạt được mục đích phạm tội của mình.
– Trường hợp người phạm tội có sự lưỡng lự, không dứt khoát thực hiện tội phạm thì không áp dụng tình tiết này.
(vii) Phạm tội 02 lần trở lên
Tình tiết tăng nặng này được hiểu là trường hợp người phạm tội đã thực hiện từ 02 lần phạm tội trở lên đối với một tội phạm mà mỗi lần phạm tội đều có đủ yếu tố cấu thành tội phạm nhưng chưa có lần nào bị truy cứu trách nhiệm hình sự và chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.
(viii) Tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm
Tình tiết tăng nặng tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm được hiểu như sau:
– Tái phạm là trường hợp đã bị kết án, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý hoặc thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do vô ý.
– Những trường hợp sau đây được coi là tái phạm nguy hiểm:
(1) Đã bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý.
(2) Đã tái phạm, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý.
(ix) Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ có thai hoặc người đủ 70 tuổi trở lên
Tình tiết tăng nặng phạm tội đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ có thai hoặc người đủ 70 tuổi trở lên chỉ áp dụng đối với những trường hợp phạm tội do lỗi cố ý, không phụ thuộc vào ý thức chủ quan của người phạm tội có nhận biết được hay không nhận biết được tại thời điểm thực hiện hành vi phạm tội bị hại là người dưới 16 tuổi, phụ nữ có thai hoặc người đủ 70 tuổi trở lên.
(x) Phạm tội đối với người ở trong tình trạng không thể tự vệ được, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, người bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc người lệ thuộc mình về mặt vật chất, tinh thần, công tác hoặc các mặt khác
Tình tiết tăng nặng này được hiểu là phạm tội với người thuộc một trong các trường hợp sau đây:
– Người ở trong tình trạng không thể tự vệ được” là người trong tình trạng mất, hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình; bị bệnh hoặc đang ở trong tình thế khác mà không chống đỡ được, không thể tự bảo vệ mình được (đang ngủ say, đang hôn mê, bất tỉnh, đang bị trói tay chân…).
– Người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng là người được hướng dẫn tại điểm a và điểm b khoản 14 Điều 2 Nghị quyết Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐTP.
– Người lệ thuộc về mặt vật chất, tinh thần, công tác hoặc các mặt khác là người có mối quan hệ với người phạm tội, bị lệ thuộc vào người phạm tội về mặt vật chất, tinh thần, công tác, tôn giáo, tín ngưỡng hoặc các mặt khác;
(xi) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội
Tình tiết tăng nặng này được hiểu là trường hợp người phạm tội lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp (như: bạo loạn vũ trang, tình trạng di cư ồ ạt, khủng hoảng lương thực…), thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội (như: động đất, sóng thần, bão lũ, hạn hán, hỏa hoạn, đại dịch…) để thực hiện hành vi phạm tội mà không đòi hỏi lúc phạm tội đang có chiến tranh, đang trong tình trạng khẩn cấp, đang có thiên tai, dịch bệnh hoặc đang có khó khăn đặc biệt khác.
(xii) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt hoặc tàn ác để phạm tội
Tình tiết tăng nặng dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt hoặc tàn ác để phạm tội là phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây:
– Dùng thủ đoạn tinh vi để phạm tội là trường hợp khi phạm tội, người phạm tội sử dụng những cách thức, phương thức thực hiện khôn khéo, phức tạp, kín đáo nhằm mục đích che giấu cho hành vi phạm tội của mình làm cho nạn nhân hoặc những người khác khó nhận ra hoặc phát hiện ra.
– Dùng thủ đoạn xảo quyệt để phạm tội là trường hợp người phạm tội sử dụng thủ đoạn dối trá, gian xảo một cách tinh vi, sử dụng công nghệ cao để thực hiện hành vi phạm tội, che giấu tội phạm, đổ tội cho người khác, tiêu hủy chứng cứ nhằm gây khó khăn cho việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm.
– Dùng thủ đoạn tàn ác để phạm tội là trường hợp khi phạm tội, người phạm tội đã dùng những thủ đoạn thâm độc, tàn nhẫn, man rợ gây đau đớn về thể xác hoặc tinh thần cho nạn nhân hoặc người thân thích của họ.
(xiii) Dùng thủ đoạn hoặc phương tiện có khả năng gây nguy hại cho nhiều người để phạm tội
Tình tiết tăng nặng dùng thủ đoạn hoặc phương tiện có khả năng gây nguy hại cho nhiều người để phạm tội là trường hợp khi phạm tội, người phạm tội dùng thủ đoạn, phương tiện, công cụ không chỉ nhằm xâm hại cho một người nào đó mà thủ đoạn, phương tiện đó còn có khả năng gây nguy hại cho nhiều người khác.
(xiv) Xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội
Tình tiết tăng nặng xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội chỉ áp dụng khi có 02 điều kiện sau đây:
– Người phạm tội là người đã thành niên.
– Người phạm tội biết rõ người bị xúi giục là người dưới 18 tuổi.
(xv) Có hành động xảo quyệt hoặc hung hãn nhằm trốn tránh hoặc che giấu tội phạm
Tình tiết tăng nặng có hành động xảo quyệt hoặc hung hãn nhằm trốn tránh hoặc che giấu tội phạm là hành động thâm độc, khó lường trước được hoặc hành động dữ tợn, phá phách, đánh, giết người nhằm trốn tránh, tẩu thoát hoặc che giấu tội phạm.
Một số lưu ý khi áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
Căn cứ theo quy định tại Điều 5 Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐTP, một số lưu ý khi áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự như sau:
– Trường hợp người phạm tội có nhiều tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong đó có tình tiết vừa là tình tiết định khung, vừa là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thì áp dụng như sau:
(i) Trường hợp tình tiết định khung đồng thời là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 52 của Bộ luật Hình sự mà không cùng một khoản định khung của điều luật thì áp dụng tình tiết định khung cao nhất và các tình tiết còn lại không coi là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự,
(ii) Trường hợp tình tiết định khung đồng thời là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại khoản 1 Điều 52 của Bộ luật Hình sự mà trong cùng một khoản định khung của điều luật thì chỉ áp dụng 01 tình tiết định khung và các tình tiết còn lại không coi là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.
(iii) Trường hợp bị cáo có nhiều tình tiết định khung hình phạt, Tòa án phải căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, số lượng tình tiết định khung, số lượng tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự để quyết định hình phạt.
– Đối với trường hợp phạm tội từ 05 lần trở lên mà trong đó có lần phạm tội đã bị kết án, chưa được xóa án tích thì tùy từng trường hợp cụ thể mà người phạm tội có thể bị áp dụng các tình tiết định khung hoặc tình tiết tăng nặng “phạm tội 02 lần trở lên”, “tái phạm” (hoặc “tái phạm nguy hiểm”) và “có tính chất chuyên nghiệp”.
– Trường hợp người phạm tội trước đó đã bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng, chưa được xóa án tích mà lại tiếp tục phạm 02 tội rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng thì phải áp dụng tình tiết “tái phạm nguy hiểm” đối với cả 02 tội.
Nếu điều luật quy định “tái phạm nguy hiểm” là tình tiết định khung hình phạt, thì áp dụng là tình tiết định khung hình phạt, nếu điều luật không quy định “tái phạm nguy hiểm” là tình tiết định khung hình phạt, thì áp dụng là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “tái phạm nguy hiểm”.
Trên đây là toàn bộ nội dung về Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP. Việc nhận diện và áp dụng đúng các tình tiết tăng nặng này giúp cơ quan tiến hành tố tụng đảm bảo xử lý đúng người, đúng tội, đồng thời nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong cộng đồng.
